OSTALI SEMINARSKI RADOVI
IZ ISTORIJE |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
SULTAN SULEJMAN (KANUNI – VELIČANSTVENI)
VRHUNAC OSMANSKOG CARSTVA
U 26 godini života na prijesto stupa princ Sulejman.
Iako je najveći dio života proveo u Istambulu ne može se reći da je tu
i rođen i da je umro kod Sigeta (1520-1566).
To je period u kom dolazi do najveće ekspanzije Osmanskog carstva.
Princ je bio u Manisi u doba očeve smrti. Kao malodoban jedini od braće
ostavljen u životu, imao je najbolje učitelje. Na mjestu sandžakbega Manise
Sulejman je bio od 1512. g. I to je jedini sandžak kojim je on
upravljao. Prema njegovim biografima razlikovao se od oca, bio
je blag, velikodušan, obazriv i pravedan ali i stog prema sinovima, prijatelju
i ženi Roksalani. Kao jedinog potomka svi su se bojali za njega
i poštovali ga. Sultan Sulejman je odmah krenuo sa izazovima.
Hair-beg, namjesnik Misira, smatrao je da je došao pravi trenutak za osamostaljivanje.
To su pokušali i ostali sandžakbegovi. Sulejman je poslao elitne jedinice
na pobunjenike i pobjedio ih. Drugi dio usmjerio je na Rodos. Evropske
zemlje tada su bile u fazi previranja. U Evropi, Fransoa I i Karlo V Hapsburški
izrazili su pretenzije za prijestolje Svetog rimskog carstva. Ta borba
slabila je vojnu i ekonomsku moć evropskih snaga. Tek 1521. u martu donesena
je odluka da se Karlo V bira za cara SRC što je nastavilo previranja sa
Fransoa I do smrti drugog. U Evropi se događala još i pobuna protiv papa
i indulgencija. Tokom vladavine od 1520.- 1566. g. Osmansko carstvo pod
Sulejmanom Kanunijem vodilo se više ratova koji su isključivo
ofanzivnog karaktera koji se mogu podijeliti na tri grupe:
• protiv Habsburške monarhije
• front na Sredozemlju, Rodos i posjedi Venecije
• ratovi sa Persijom i njenim šahovima iz dinastije Safavida
U ovom periodu iako je osmanska država dosezala vrhunac svoje moći i došla
u posjed i novih teritorija a tako i uvecala broj podanika ipak doktrina
je zadržana od ranije. To je da se tokom Sulejmanove vladavine ratovalo
na samo jednom frontu. Gdje su prilike zahtjevale da se otvori novi rat
Osmanlije su to izbjegavale čak i na svoju štetu. U pojedinim od ovih
brojnih ratova ako ne mogu ostvariti cilj nastojali su da ne budu u gubitku.
Ratovi Osmanskog carstva sa susjednim državama u doba Sulejmana Kanunija (Veličanstvenog)
U vrijeme preuzimanja dužnosti novi sultan je nastavio vojnu mobilizaciju
za rat sposobnih podanika. Do rata dolazi u 1521.g. Pravac kretanja glavnine
osmanske vojske koju je vodio sam sultan bio je u pravcu Beograda. Ovaj
grad bio je u sastavu Ugarske kraljevine.
Beograd je zatvarao put Osmanlijama u širenju vlasti
prema Ugarskoj i Hapsburgovcima. Za razliku od 1456. kada je pružen žilav
otpor situacija u novom pohodu bila je lošija za branioce. Još 1490. umro
je Matija Korvin jedan od najuspješnijih vladara. Moć centralne vlasti
je oslabila te je ova država bila u stanju pune feudalne anarhije. Stanje
je pogoršano 1514. kad je došlo do seljačkog ustanka. Vođa Džordž ugarskim
jedinicama nanosio je više poraza ali i samom sebi. Oslabio je otpor prema
osmanskom osvajaću. Zato je i sultan Sulejman računao da je to povoljan
trenutak za širenje Osmanskog carstva na račun Evrope. U ovim okolnostima
prethodnicu glavnine osmanske vojske vodio je vojskovođa Piri-paša. Upravo
je on sa prethodnicom jedinica prvi došao do Beograda i počeo sa opsadom
grada i tvrđave. Došao je i sultan i zatvorio pravac pružanju pomoći braniocima.
Borba je bila vrlo oštra a osmanlijski juriši bili su jako silni. Ipak
29. augusta 1521. nakon više vojnih juriša uspjela je
Osmanlijska vojska da osvoji beogradsku tvrđavu. Stvoren
je širi manevarski prostor za djelovanje preko Save i Dunava. Sultan je
naredio da se tvrđava osposobi i smjestio je vojsku te je spremao za dalje
napade na Ugarsku.
Ubrzo nakon osvajanja Beograda sultan vojne jedinice okreće prema
Rodosu. Ujedno rodoski vitezovi su bili poznati kao
hrabri i veliki borci za odbranu krščanstva.
Sa osvajanjem Rodosa dobijao se bolji strateski položaj. U zadnjim mjesecima
1521. glavnina vojske nalazila se na jugu. Zeštok otpor pružili su naročito
Ivanovci. Poslije žestokih i krvavih borbi branioci Rodosa uvidjeli
su da ako nastave borbu svi će izginuti. Prihvatili su da časnom predajom
sa naoružanjem presele ne Maltu. Do predaje Rodosa došlo
je 21. januara 1522. čime je ne po velikom bogatstvu
za osmansku državu predstavljao Ahilovu petu. Poslije ova dva velika uspjeha
sultan Sulejman pokazuje se kao mudar vladar i kao taktičar. U narednom
periodu od 1522.- 1526. nema većih vojnih akcija. Međutim, to ne znači
da je osmanska država bila neaktivna. Nakon zauzimanja Rodosa i Beograda
sultan je smjenio Piri-pašu. Razlog je bio i taj što je on dužnost obavljao
i za vladavine njegova oca. Umjesto njega za VV izabran je sultanov prijatelj
Ibrahim-paša (1523-1636). Bliskost njih dvojice graničila se sa povjerenjem
između njih da mu je davao velika ovlaštenja. Ibrahim-paša je
bio jako inteligentan i obrazovan čovjek.U trenutku kad je smjenjen Piri-paša
na to mjesto pretendirao je i Ahmed-paša. Postavljanjem Ibrahim-paše za
Velikog vezira sultan je prešao staru tradiciju. Kako bi umirio Ahmed-pašu
dao mu je namjesništvo nad Misirom. Došavši 1523. g. u januaru u Kairo
Ahmed-paša koji je ranije imao kontakt sa mamelučkim ličnostima dočekali
su trenutak da ponovo dignu pobunu. Mameluci uz podršku naroda javno su
se pobunili. Na vijest o pobuni istovremeno su reagirali i sultan i Veliki
vezir. Osmanske jedinice su brzo došle u Egipat i za kratko vrijeme uspijevaju
ga osvojiti. Sve se ovo dešava u vrijeme kad se vodi borba između Fransoa
I i Karla V. Došlo je do čuvene bitke 1525. kod Pavije. Nesposobni Fransoa
I doživio je poraz od Karla V. On stoga traži otvorenu pomoć od Osmanskog
carstva. Od tada su bili dobri odnosi između Osmanskog carstva i Francuske.
Francuski kralj tih dana pred evropskim diplomatama izjavio je da Osmansko
carstvo smatra jedinom sposobnom silom koja može garantovati snaženje
evropskih država. Francuski vladar bio je svjestan da bez Burgundije i
Francuska nije u mogučnosti da jača svoju centralnu vlast i da se našla
u teškoj situaciji. To je narušilo i ravnotežu među evropskim državama.
Sultan Sulejman znao je da bez Francuske bi i njegova situacija bila nepovoljna
za dalja osmanska osvajanja. Francuski ambasador je rekao da Karlo V ima
ambicije da postane "vladar svijeta". To je došlo do izražaja
kad se nakon bitke kod Pavije našao u zarobljenistvu i morao prihvatiti
ugovore koji je Karlo V nalagao. Zato je 1526. kad se dokopao slobode
došavši u Pariz odrekao svih obaveza. To će uticati da sve do 1541. i
smrti Fransoa I traje prikriveni rat Španije i Francuske.
Sredivši stanje u arapskim pokrajinama i vrativši autoritet centralnoj
vlasti osmanski sultan je 1526. odlučio da napadne
Ugarsku kraljevinu koja je i dalje bila jaka.
Još od osvajanja Beograda osmanska vojska je upadala u Hrvatsku i Dalmaciju,
naročito dijelove koji su bili pod Hapsburzima. Intenzitet je pojačan
1524. a poseban značaj su imale akindžije sa Ferhat-begom Mihajloglu na
čelu. Nerijetko osmananske akindžije upadaju na tlo Kranjske, Koruške
i Štajerske. U jednom od napada 1526. poginuo je dovudža Ferhat-beg. Njegovu
glavu pobunjenici su donijeli kralju Ljudevitu u Budim. Posebno se radovao
Pavao Toroni koji je i bio veliki vojskovođa i duhovni čelnik. Smatrajući
to uvredom bosanski sandžakbeg Gazi Husref-beg i Bali-beg
Jahjapašić okupili su vojsku i odlučili napasti Jajačku banovinu.
Cilj im je bio njeno zauzimanje čime bi došli do direktnog sukoba.
MOHAČKA BITKA
Ove pobjede su bile uvodni trenutak za novi događaj-Mohačku bitku. Mobilizirajući
snage sultan Sulejman je odlučio aktivirati sve vojne potencijale kako
bi u jednom potezu osvojili cijelu Ugarsku. Već 23.aprila 1526. objavljena
je vojna mobilizacija i to u Istambulu. Ova mobilizacija je izvršena do
perfekcije, što je govorilo o ozbiljnosti situacije a i vojnih rodova.
Nakon toga sultan se sa glavninom počeo kretati prema Beogradu.
U
toku kretanja pridruživale su mu se jedinice iz Rumelije. Sultan je potom
izdao zapovjed da je glavno zborno mjesto na Dunavu kod Beograda. Pridružio
mu se i Gazi Husref-beg. Iskender-beg, Jahsi-beg i Muhajloglu
bili su komandanti yeničera koji su prebaceni preko Dunava. Sve namjernice
koje su putem uzimali su plačane. Zadnjih dana jula 1526. realiziran je
prvi dio plana a to je opća mobilizacija, dolazak do Beograda... U blizini
Beograda Osmanlije su se ulogorile raspoređen je vojni logor od Dunava
do Iloka. Osmanlije su 1.augusta 1526. osvojili Ilok,
i započela je propaganda u kojoj su derviši igrali glavnu ulogu. Carev
cilj bio je Budim. Glavnina vojske kretala se prema Osjeku. Zbog nedostatka
mostova Osmanlije su za 5 dana napravile most na rijeci Dravi. Već 22.
augusta 1526. Osmanlije zauzimaju i Osjek. Svi
putevi bili su otvoreni. Ali na putu se nalazio problem-MOHAČ.
On je bio poznat kao moćvarno područje prepuno boleština. Došavši do Mohača
Osmanlije su postavile novi vojni poredak jer su znali za dolazak ugarske
vojske. Sultan je naložio Bali-begu Jahjapašiću da bude
prethodnica. Među njima se nalazio i Veliki vezir Ibrahim-paša.
Bio je tu i odred od 150 topova. Iza njih je išao odred sa Berhan-pašom
gdje je isto bilo 150 topova. Iza njih je išao sultan sa yeničerima,
6 odreda spahija i sa ličnom gardom. Poslije njih su išle trupe pod komandom
Gazi Husref-bega. Kad su svi stigli ponovo je započelo vječanje. Do neposredne
bitke došlo je 25. augusta 1526. g. Vrhovnu komandu nad
vojnim snagama imao je lično sultan Sulejman. Na suprotnoj strani nalazila
se ugarska vojska pod Ludovikom (1516.). Između dviju
protivničkih snaga počele su manje čarke. Potom je na scenu stupila artiljerija
(topovi) i ona je i preuzela inicijativu. Mnogi smatraju da je to dovelo
Osmanlije u vodeći položaj. Ugarska vojska nije imala šansu za pobjedu
zbog:
• veće brojnosti osmanske vojske;
• zbog nedostatka artiljerije;
• zbog discipline osmanske vojske;
• zbog nedostatka motivacije za pobjedu.
Bitka je trajala samo tog dana. Tom pobjedom od 29. augusta zadan je smrtni
udarac Ugarskoj kraljevini koja je u narednih 15-ak godina vegetirala.
Veliki njen dio pao je pod Osmansku vlast. Poslije pobjede, nagrađivanjem
najistaknutijih i feštom, glavnina vojske krenula je na Budim. Dolazak
pred budimske zidine iznenadio je branioce koji su se odlučili predati
10. septembra 1526. Kako je tad padao Kurban bajram Osmanlije su to odlučile
provesti na pravi način. Glavna proslava bila je na kraljevom dvoru. Sultan
je pokazao interesovanje za Peštom gdje je boravio Ivan Zapolja, mađarski
bogataš. Zbog bogatstva, ugleda i simpatija prema Osmanlijama a kako je
poginuo kralj Ludovik sultan je odlučio da Ivana Zapolju imenuje za kralja.
To je uradio iz praktičnih razloga. Ivan je imao brojne veze sa feudalcima.
Predajući mu formalnu vlast kao i zbog zimskih mjeseci Sulejman je odlučio
pred kraj 1526. da se vrati u Istambul a trupe da se vrate u svoje domovine.
Poraz na Mohaču značio je pad Ugarske kraljevine koja je smatrana za snažnu
državu u Evropi. To je značilo i jačanje i napredovanje Osmanlija prema
centralnoj Evropi.
Unutrašnje i vanjske okolnosti jačale su protivnika Ugarske koja je imala
navedene probleme. Istovremeno u odnosu na raniji period rata Francuske
i Španije, Evropa nije mogla pruziti vojnu pomoć za odbranu Ugarske kraljevine.
U vrijeme bitke na Mohaču car Karlo V bio je u ratu sa ligom od Kognica,
(saveznici koji su protiv Karla V). Oni su 26.maja 1526. bili u sukobu
sa Evropom osnivajući koaliciju za borbu protiv Karla. Ligu su sacinjavali
papa Kliment Vll, Francuska, Firenca i Milano, Mletačka republika. Tako
se desilo da se Ugarska našla u sličnoj situaciji kao Konstantinopolis
prije 7 decenija. Iza povlaćenja glavnine osmanske vojske teritorija Ugarske
bila je podjeljena na 2-3 dijela. Jedan dio (južni) su uzele Osmanlije,
istoćni dio dat je Ivanu Zapolji a treći (zapadni) zauzeo
je Ferdinand Hapsburški. Od tada u narednim decenijama teritorija
Ugarske postaje centar ofanzivnih dejstava diljem osmansko-hapsburške
granice.
Dalji ratovi Sulejmana Kanunija sa susjedima
I dok je 1526. g. osmanska vojska doživljavala pobjede već 1527. izbijaju
pobune u Anadoliji. Kilikija je bila centar pobune a povod je bila strogost
službenika prilikom mjerenja obradive površine. Iako je pobuna bila opravdana
(porodica Tasila) osman. snage su iste godine ugušile pobunu. Izbila je
uskoro pobuna u Karamanskom ejaletu.Vođa je bio jedan derviš, bektašija
Kalenderoglu. Najviše pristalica imao je u redu Abdela Kalender potom
i ostalih redova. Veliki vezir Ibrahim-paša je brzo reagirao na tlu Karamana.
Sa 2000 spahija i 3000 konjanika on je krenuo prema pobunjenicima. Najviše
pobunjenika pobijeno je u planini Basif (Basaf) sredinom 1527. g.
I dok su pobune gušene u Anadoliji, dvojica vojskovođa sandžakbeg Gazi
Husref-beg i Bali-beg ujedinili su snage da
zauzmu ostatke Jajačke banovine. Tokom 1527. dvojica sandžakbegova nanijeli
su protivnicima brojne poraze. Oni potom proširuju djelovanje ne bosansku
krajinu. To je rezultiralo da i Banja Luka dođe u sastav Bosanskog
ejaleta. Aktivno su djelovali i u Lici, Krbavi i Dalmaciji.
Naredne 1528. Osmanlije su pripremale vojsku za napad na Hapsburgovce
u Ugarskoj. Razlog je bio promjena stanja na tom prostoru. Još 1527. Ferdinand
Hapsburški uz pomoć svog brata odlučio se za napad na Budim. Kako je odbrana
Budima bila slaba morao se predati a Ivan Zapolja je pobjegao. Osmanski
sultan je 1528. proveo u pripremama za nove pohode na Ugarsku. Već 10.maja
1529. mobilizirane osmanske vojne snage kreću u novi vojni pohod. Sada
se govori da je krajnji cilj sultana Beć. Glavni savjetnici sultana Sulejmana
bili su Ibrahim-paša, Ajvaz-paša i Kasim-paša.
Kako su Osmanlije od Istambula do Budima bili raščistili prostor krenuli
su direktno na Budim. I ovog puta sultan izdaje naređenje da se ne smije
pljačkati, paliti i nanositi zlo pokorenima. To se nije dopadalo akindžijama
i yeničerima. To je bio jedan od razloga da se započne pobuna među yeničerima.
Ipak bilo je više onih koji su bili odani sultanu.
Vrativši Budim u drugoj polovini 1529. Osmanlije kreću prema Beču.
Glavnina vojske se 27. septembra našla pred Bečkim zidinama. Tada 400
lađa je spalilo mostove koji su spajali Beč i one koji su ih spajali sa
Budimom. Tu je bio cilj da se protivnicima onemogući pružanje pomoći.
Napadi su trajali od 27. septembra do 14. oktobra 1529.g. Zimski uslovi
su natjerali sultana da se povuku. Drugi odredi su ratovali u gornjoj
i donjoj Štajerskoj i Austriji. Istovremeno dok su vođene borbe oko Beča
nastupile su diplomate iz sukobljenih ali i drugih država. U trenutku
kad se Osmanlije gubile opreznost vojvoda Ferdinand je krenuo na Budim.
Dolazak hapsb. vojske pod Budim nije se dobro provodio. Ovog puta Budim
je ostao u sastavu Osmanskog carstva.
Novi pohod osmanske vojske iz 1532. poznat je po tome što je u tom trenutku
pod Sulejmanom Kanunijem bilo oko 200 000 ljudi. I ovog puta pravac je
bio prema Hapsburškoj monarhiji. To je bio njegov peti pohod prema Hapsburzima.
Koliko je bila vojska jaka govori podatak da cara Karla V oslovljavaju
titulom kralja. Vojske je bilo: 16 hiljada iz Rumelije, 30 hiljada iz
Anadolije, 12 hiljada yeničera, 20 hiljada spahija, 16 hiljada akindžija
i 300 topova. Sa borbenim dijelom veliki broj ljudi bio je zadužen za
prehranu, kao vodići, derviši, . (zanatlije ljekari, smještaj). Kod Beograda
sultanu se pridružilo oko 15 hiljada Tatara sa Krima (Sahib Giraj). Kod
Osjeka sultanu su se pridružile jedinice iz bosanskog sandžaka vođene
Gazi Husref -begom.
U prvoj fazi vojnog pohoda protiv Hapsb. ove vojne snage uspjele su osvojiti
više vojnih tvrđava. Po značaju i veličini posebno se istiće tvrđava Kiser
koju je Osmanska vojska osvojila 29. augusta 1532. Time su se osmanske
teritorije nalazile na oko 100 km udaljene od Beča. Zauzimanjem Kisera
sultan je smatrao da su svi uslovi za rat ispunjeni. Tad je naredio vojno
utvrđivanje i zaustavljanje vojske. Ipak se nastavilo sa ratom protiv
tvrđava koje još nisu bile osvojene. Tako je 1532. osvojena i slavonska
Požega te je ušla u sastav bosanskog sandžaka. Kad su Osmanlije osvojile
tvrđavu Kiser to je bilo od velike važnosti da glavnina osmanske vojske
dodje iz Istambula do Beča.
Andrija Dori, admiral španske mornarice izvršio je napad na Peloponez
i preuzeo Korint. Tako je otvoren i drugi front u borbi protiv Hapsburgovaca
(braća). U takvoj situaciji Sulejman Kanuni bojeći se većih posljedica
vrši mobilizaciju pomorskih snaga i daje ih Hajrudinu Barbarosi. Tada
ga imenuje za kapudani Derije. Kad flota napada Peloponez dolazi i do
veze osman. i španske države. Francuzi su jedva dočekali i pružili pomoć
u floti Osman. Fransoa I je od osmanske države dobio slobodu trgovine
po cijeloj državi. To je bio početak pregovora poznatih kao TRGOVAČKE
KAPITULACIJE.
Hajrudin Barbarosa se pripremao da pored protjerivanja
Španaca sa Peloponeza izgradi još veću flotu. Uz pomoć flote Barbarosa
nastavlja pomorsku aktivnost te smatra za povoljan trenutak osvajanje
Tunisa. Španska flota je u međuvremenu pripremila odbranu Tunisa i definitivno
1538. manja područja dolaze pod Španiju a osvajanje Tunisa se odložilo.
Sve ovo se dešavalo kada Osmanska vojska vodi rat protiv Safavidske Persije.
U velikom vojnom pohodu koji je započeo 1534. glavni zapovjednik (sarasker)
bio je Ibrahim-paša. Njegova vojna sposobnost se ponovo pokazala zauzimanjem
Tabriza. Tadasnji šah Tahmaz I znajući za snagu Osmanskog carstva izbjegao
je da sa Osmanlijama vodi presudnu borbu. Upravo povlaćenje šaha Tahmaza
olakšalo je Osmanlijama da vojsku upute i na druge dijelove osmasko-persijskog
fronta. I pored uspjeha svog vezira i sultan Sulejman se odlučuje da krene
na Persiju. On se zaputio na teritoriju današnjeg Iraka. Persijska vojska
se i dalje držala defanzivno. Sultan je to i očekivao i 31. decembra 1534.
osvojio je Bagdad te je tako poslije Damaska 1516. i drugi grad halifa
došao pod vlast Osmanlija. Ovime se Osmansko carstvo približavalo svom
vrhuncu. Bagdad je postao najveće osmansko vojno utvrdjenje ali i najcjenjeniji
grad. Nazvan je darul selam- kuća spasa (mira), dok je Beograd dobio sluzbeni
naziv darul džihad- kuća borbe. U naredna 4 mjeseca živio je sultan Sulejman
Kanuni, o tome svjedoće brojna pisma Mlečanima. Potom sultan je sa jedinicama
krenuo prema Tabrizu. I ovdje se sultan zadrzao neko vrijeme a nakon 18
mjeseci 8. januara 1536. vratio se u Istambul. Time se završio njegov
šesti vojni pohod od kada je preuzeo prijesto od svog oca.
U međuvremenu Ibrahim-paša koji je u dobroj mjeri po pogledu časti bio
poljuljan povlaći svoje državne interese i sklapa savez sa Francuskom
i daje joj trgovačke kapitulacije. U odlukama obije su se države obavezale
na savez, uzajamno pomaganje, slobodu plovidbe i trgovine. Ugovorom je
Francuska stekla prednost nad u odnosu na svoje susjede. Kapitulacije
su produžene i u daljem periodu. Osmanlije su se nadali da će francuski
novac oživjeti njihovu trgovinu i pribaviti veće finansije. Jedna od odluka,
vezana za ovaj savez bila je uzajamno vojno pomaganje. Predviđeno je da
Francuzi napadnu sa sjevera Apeninski poluotok i tako preotmu teritorije
koje su priznavale moć cara Karla V.
Istovremeno je sultnija Hurem-sultana (Roksalana)
uspjela pomutiti odnose sultana i velikog vezira. Razlog je bilo isticanje
njene ličnosti kao i njenog sina Selima.
Rezultat je odluka sultana da u martu 1536. fermanom
smjenjuje i pogubljuje Velikog vezira Ibrahim-pašu. U
naredne tri decenije nijedan Veliki vezir nije imao onakvog uticaja kao
Ibrahim-paša. Ovo je početak uplitanja harema u vanjsku i unutrašnju
politiku Osmanskog carstva. Ubijenog vezira zamjenio je Ajvaz-paša
koji je uživao ugled. Ubistvo Ibrahim-paše značio je veliki gubitak za
Osmansko carstvo. Njegovim ubistvom nestalo je i šejh-ul-islama Kemala-paše
Zade, velikog historičara, prirodnjaka i po inteligenciji čuvenog učenjaka.
Sve se ovo dešavalo u vrijeme kad je polupismeni ali pošteni Albanac Ajvaz-paša
mobilisao vojsku na dalje pohode. Tek kad su završene višemjesećne pripreme
u maju 1537. sultan je došao u albansku luku Valonu sa sinovima. Razlog
je bio osvajanje svih ili većine prostora Albanije koja je bila pod Mlečanima.
Drugi dio pohoda realizirao je Hajrudin Barbarosa koji
kreće u osvajanje ostrva Krfa. Ovi pohodi su trebali predstavljati uvod
u osvajanje dijela Apeninskog poluostrva. Ali do toga nije došlo. I u
narednoj 1538. uglavnom zahvaljujući pomorskim snagama nastavljeni su
pohode na preostale otoke. Osmanlije su željele onemogućiti Mlečane da
se miješaju u politiku na Sredozemlju. Međutim, ovim planovima su se suprotstavljali
branioci koji stvaraju savez papske države, Mletačke države i Španije
(81 venecijanska, 36 papskih i 50 španskih brodova). Vrhovnu komandu nad
ovom flotom imao je Andre Dorija. Osmanska flota imala je 124 veća plovna
objekta sa Hajrudinom Barbarosom. Do sukoba je došlo kod Perveze u zalivu
Arte 25. septembra 1538. Andre Dorija je namjeravao izvući Osmanlije na
otvoreno more. Hajrudin je izvršio pregrupisavanje snaga: desno krilo
povjerio je Turkutu, lijevo Salih rejsu a centralni dio ostavio je sebi.
Barbarosaje osjetio da se Dorija nalazio u nezahvalnoj situaciji zbog
nesaglasnosti unutar svoje flote. Tako je 25. septembra 1538. Barbarosa
nanio poraz savezničkim snagama a noć je spasila totalno potopljenje svih
savezničkih brodova. Nakon ove bitke osmanska flota postaje najdominantnija
na moru. Ovom bitkom najviše je bila oštećena Mletačka republika koja
gubi trgovinski prioritet. Vidjevši da ne može izmjeniti stanje Mletačka
Republika se odlučila na sklapanje mirovnog ugovora sa osmanskom državom.
Odluke mirovnog ugovora iz 1539. definitivno su ratifikovane 1540. što
se uzima kao datum mira Osmanlija i Mletačke Republike. Mlečani su se
odrekli posjeda u Dalmaciji i Egejskom arhipelagu a zauzvrat je dobila
slične pozicije kao i Francuska. Osmanska država je dobila nadoknadu od
300 000 dukata za štete koje su joj Mlečani nanijeli u ratu.
Još u vrijeme osman-mletačkog rata dio osmanskih vojnih snaga ratovao
je na tlu Moldavije. Na više mjesta nanijeti su porazi braniocima. Službena
Moldavija je 1538. službeno prihvatila vazalni odnos sa Osmanlijama. Iste
te 1538. veće osman. snage ratuju na tlu današnjeg Jemena i osvajaju Adan.
Domaće stanovništvo i vlast pružaju otpor što je znak da cijelo ovo područje
u narenih 9 godina pruža otpor. Jemen je osvojen 1547. g. To je vrijeme
kad Osmanlije imaju uspjeha i u Sjevernoj Africi, na tlu Libije. Na taj
način je sredinom XVI st. cio arapski svijet došao pod vlast osmanskog
sultana. U nadoru vojnih pobijeda Osmanlije su se odlučile za
put prema Indijskom potkontnentu. Tu su Portugalci već od ranije stvorili
svoje kolonije. Pod izgovorom da su indijski muslimani pod portugalskom
prismotrom, kao halife uzeli su pravo da ih oslobode. Ova osmanska ekspedicija
prošla je sa porazom. Jedan od razloga neupjeha bio je što su pojedini
muslimanski vladari (radže i maharadže) bili nesložni i tako onemogućili
osmanske uspjehe. Ali kako je osmansko carstvo bilo najmoćnije u islamskom
svijetu tražena je njihova intervencija na raznim planovima. Sulejmanu
se obračaju turkmenski vladari tražeći da osvoje Podvoložje koje je bilo
u ruskim rukama. Na taj način svi putovi bili su otvoreni za Mekku i Medinu.
Osmanlije odgovaraju pozitivno. Ovi pohodi govorili su o svjetskoj politici
sultana.
Ništa manja pažnja nije bila usmjerena na Evropu. Osnovni neprijatelj
bio mu je španskii vladar i car Svetog rimskog carstva Karlo V. Zato je
Osmansko carstvo podržavalo u Evropi sve Karlove neprijatelje kako bi
vojno, politički i ekonomski oslabio Karla V. Kada Osmanlije 5. oktobra
1540. potpisuju mirovni ugovor sa Mlečanima historičari bilježe da je
to doba dobrih odnosa i sa Francuskom a predmet je zajednicka mržnja prema
Karlu V Fransoa je od 1541. nastojao da preuzme Milano od Karla V kako
bi ekonomski ojačao Francusku. Međutim, sultana je interesovalo nešto
drugo. Iako je Mohačka bitka bila uspješna Ugarska ipak nije bila ugašena.
Posebno se osjećaju poteskoće kada 1541. umire Ivan Zapolja a
situaciju iskorištava Ferdinand Hapsburški. On po treči put organizuje
napad na Ugarsku.
Već 23. juna 1541. sultan je sa vojskom došao u Ugarsku a 25. augusta
dolazi do Budima. Na svim prostorima je ukinuta ugarska vlast te se formira
posebna pokrajina- BUDIMSKI EJALET. Prostor sjevero-zapada je i dalje
nazivan Ugarska kraljevina. Kako je Osmanska vojska dio Ugarske stavila
pod Budimski ejalet prostor Erdelja (Transilvanija) postavlja u poseban
položaj; za vladara postavlja Ivana Sigismunda (sin Ivana Zapolje). Sultan
se 1543. povlaći mada je jedan dio Ugarske pod vlašču Hapsburgovaca. On
se odlučuje da 1543. zauzme preostali dio. Istovremeno Hajrudin Barbarosa
20. augusta 1543. sa Francuzima zauzima Nicu. U zimskim mjesecima osman.
flota boravi u francuskoj luci Tulan. Ta francus.-osmanska idila trajala
je do smrti Fransoa I 1547. g.
Ništa manje aktivne nisu bile ni kopnene trupe koje osvajaju teritorije
Višegrada u Ugarskoj. Ne bilježeci veće vojne uspjehe a imajući troškove
sultan 1545. odlučuje da sklopi mir sa Hapsburgovcima (2 godine). Taj
mir je od 1. augusta 1547. utvrdio i pojasnio nejasna pitanja između Ugarske
i Osmalija. Službeni Beč pristao je na osmanski diktat: preostali dio
Ugarske ostaje zakonit ali na taj dio hapsburška monarhija Osmanskom carstvu
na ime danka plaća 300 000 dukata. To ostaje do 1606. Te iste godine su
Hapsburgovci dobili iste kapitulacije kao Francuska ranije.
Već 1548. Sulejman Kanuni poduzima svoj vojni pohod i
vodi rat sa moćnom Pesijom. Ali Persijanci poučeni iskustvom
nisu prihvatili otvoreni rat već su ratovali polugerilski. U međuvremenu
sultan je napredovao i u mjestu Sidi Gazija dočekao ga je princ Selim,
namjesnik Manijse. Kad je Sulejman došao u Konju dočekao ga je princ Bajazid,
namjesnik Katramanije a dalje napredujući dočekao ga je najstariji sin,
princ Mustafa namjesnik Sivasa. Kako je nastupao zimski period
sultan se odlučio da ode u Siriju i u gradu Alepu provede zimu. U narednoj
godini Osmalije kreću prema Persiji ali Persijanci prihvataju mir. U tom
periodu u Evropi je vojska mirovala ali 1551. sultanu od rumelijskog
beglerbega Mehmed-paše Sokolovića dolaze vijesti o napadu Ferdinanda
na Erdelj. Osmanska vojska je ove godine izvojevala više pobjeda a osvojen
je i Temišvar. Drugi dio vojske je pokušao osvojiti Eger ali bezuspješno.
Osmanlije već 1552. osnivaju TEMIŠVARSKI EJALET.
Istovremeno ratujuci sultan vodi i suptilnu politiku. On se posredstvom
svojih vazala izdaje za zaštitnika protestanata i na taj način želi oslabiti
papsku vlast. Ovaj period nije dovoljno izučavan. Podrška protestantima
bila je osnov vanjske politike sultana Sulejmana. Zahvaljujući politici
osmanskog vrha prema Hapsburgovcima između 1521.-1555. imalo je uticaj
da zaštitnici katoličanstva prihvate mirovne ugovore sa protestantskim
protivnicima. Sulejman im piše da ih podržava u njihovoj borbi protiv
papa. To se vidi u vojnom i ekomomskom savezništvu sa Francuzima, Fransoa
I Anrijem. Kako je Sulejman podržavao Francuze govori i to da je na zahtjev
Francuske pristao da se protestantske vodje bore protiv Karla V. Međutim,
da bi pokazao dobronamjernost i pomoć prema protestantima Sulejman vrši
pritisak da Hapsburgovci ne tjeraju protestante a u pravim vazalnim zemljama
(Erdelj) 
ugoščuje
Kalviniste. U ovo vrijeme Karlo V uspostavlja bliske veze sa safavidskom
Persijom. Kako je 1546. Basra bila pod Osmanlijama kontrolisano je priobalje
Crvenog mora. Zahvaljujući tome Basra je pored Sueca postala druga luka
osmanske flote. Jedina opasnost bila je prisutnost Portugalaca koji su
prethodno osvojili otok Honmus. Znajući vaznost ovog otoka 1552. su Osmanlije
odlučile osvojiti ovaj otok ali to je bilo bezuspješno. Već 1553. Sulejman
ratuje protiv Persije. Iste godine se u sultanovoj porodici desila
nesreća. Sultanija Roksalana je htjela da njen
sin Selim bude nasljednik.
Međutim, tu su bili i drugi sinovi te je nastojala da ih smakne. Kako
je najstariji sin Mustafa bio najomiljeniji on je predstavljao i najveću
opasnost. Roksalana je pripremala Sulejmana kako bi ubila Mustafu.
Sultan je s godinama postao nepovjerljiv prema sinovima. Povjerovavši
Roksalani sultan 1553. donosi katul-ferman i davljenjem, sina šalje na
onaj svijet. Koliko je Mustafa bio omiljen pokazuje i negodovanje
stanovništva. U takvoj situaciji počinje osman-persijski rat. Sultan je
svojim prisustvom želio da ohrabri svoje oficire. Rat je nastavljen 1554.
a u zimskim mjesecima 1555. sultan je boravio u Asmasiji. Tu on odlučuje
da povede pregovore s Persijom i tu 28. maja 1555. je službeno potpisan
mir. Po odlukama Azarbejdžan je prepusten Persijancima a Irak prelazi
Osmanlijama u ruke. Ovaj prvi osmansko-persijski ugovor poznat je i zbog
činjenice što je Erdelj 1554/56. iskazao nelojalnost prema sultanu i okrenuo
se prema Hapsburgovcima. Stoga 1556. Erdelj kako ne bi ugrozio stanovništvo
vraća vazalitet prema sultanu. U tim okolnostima dolazi do saveza država
Atlantika preko centralne Azije do Indijskog potkontinenta.
Sredinom XVI st. na historijsku scenu stupa i Rusija. Iako duboko zaostala
Rusija pod vlašču Ivana VI Groznog zahvaljujući potencijalu prvi put ratuje
protiv mongolskih hanata. Tom prilikom uspjeva osvojiti prostore oko bazena
rijeke Volge do Astrahana. Time su ugrožene ne samo osmanske granice nego
i ostali mongolski hanati. Osmanlije se priblizavaju Uzbecima. Oni pokušavaju
da umanje ova ruska osvajanja otvarajući putove prema krimskom hanatu.
Oni održavaju žive trgovinske veze čime su se najviše okoristili Osmanlije.
Pod izgovorom da je sultan i halifa nastojali su da privuku njegovu pažnju.
Na Rusiju se gledalo kao na trećerazrednu silu. Zbog toga Osmanlije i
ne vode primarnu politiku prema Rusima. Čak im daju i neke trgovinske
povlastice. Oko 1512. vazali Osmanlija su išli u Rusiju. Zahvaljujući
potcjenjivanju Rusije oni koriste situaciju i napadaju tlo "Zlatne
horde" i uspijevaju je osvojiti. Na opasnost ukazuju predstavnici
Giraja iz Krima. Kad se približavaju obalama Crnog mora sultan uviđa da
mu prijeti opasnost. Posebno 1552. kad Rusi osvajaju Kazan i Astrahan
1556. Osmanlije su se našle u lošem položaju. Moldavski knez traži pomoć
od Rusa kako bi vratili svoju samostalnost. već 1557. Kozaci i njihov
ataman Devretas usuđuju se napasti tvrđavu Azov na Crnom moru. Kad je
Rusija zagospodarila Zlatnom hordom sultan počinje pažljivije da prati
situaciju i ne priznaje carsku titulu ruskog cara.
Vojno-politički uspjesi Osmanlija u XVl st.doveli su je u rang super-sile.
To je period njene najintenzivnije građevinske djelatnosti kad su podignuti
brojni sakralni i profani objekti: madrese, tekije,
bezistani, karavan-saraji, vodovodi, palaće.
Sve iole ugledne ličnosti Osmanskom carstvu su se u XVl st. utrkivali
koja će od ličnih sredstava napraviti koristan objekat i tako produziti
svoju slavu. Istaknutiji pojedinci (Gazi Husref-beg) cijeli svoj
imetak su uvakufili za opće dobro. Ni u jednom periodu nije nastalo toliko
vakufa kao u doba Sulejmana Kanunija. Posebno mjesto imao je mimar Sinan
a zbog djela su ga nazvali Vinći istoka. Među njegovim arhitektonskim
djelima je Sulejmanije džamija završena 1556. a pored nje su podignuti
fakulteti. To je doba kada se diljem carstva javljaju filozofi, teolozi,
prosvjetari, umjetnici ćija djela ni do danas nisu prevaziđena. To je
bio i rezultat ekonomskog prosperiteta. Carstvo je i dalje nastavilo sa
vojno-diplomatskom aktivnošču. Bez prekida je Osmanska vojska u ratu ili
pripremama a naročito u ejaletima carstva- Budimski ejalet, Smederevski
i Bosanski sandžak.
To je i vrijeme kada se u zadnjim godinama Sulejmanovog života nastavlja
borba među princevima Bajazidom i Selimom. Važnu ulogu
igra i Hurem sultanija -Roksalana koja je bila
vješta u spletkama i dovela princa Bajazida da se pobuni protiv
oca. Sultanu odanija vojska je vojnički pobjedila princa koji sa članovima
uže porodice i pristalica spas traži kod persijskog šaha. Tadašnji persijski
šah Tahmaz I sam vodi vještu politiku i navodi sve da o princu misle kao
o izdajniku. Nakon što ga je politički iskompromitovao vratio ga je sa
porodicom u Bursu. Time im je stavio do znanja da u visokoj politici nema
prijateljstava nego čisti interes. Došavši na tlo Osmanlija i produžujuči
put u Bursu Bajazida su sa porodicom zajedno zadavili u tom gradu. Tim
činom je na svijetu jedino ostao princ Selim koji je po kvalitetima iza
ubijene braće. I dok su trajale borbe među prinčevima, osmanska flota
koja dominira Sredozemljem osvaja nove teritorije na tlu sj. Afrike. Tako
pod sultanovu vlast dolaze Tripolis, Bizeta, Oran i dr. Kad 1565. osmanska
flota pokušava osvojiti Maltu to se završava neuspjehom. Kada 28. juna
1564, g. ostaje upraznjeno mjesto na čelu flote Sulejman imenuje dotadašnju
drugu ličnost divana Mehmed-pašu Sokolovića.
Radilo se o poznatoj ličnosti koja je obavljala dužnost kapudan-paše,
rumelijskog beglerbega, te ličnosti koja je na bojnom polju pokazivala
umjesnost i spretnost ili dobijanjem podanika osnivanjem Pećke patrijaršije.
Ubrzo nakon preuzimanja dužnosti zbog neplaćanja duga od 30 000 dukata
godišnje koje je isplaćivala Hapsburška monarhija Osmanlije 31. januara
1566. objavljuju rat Hapsburgovcima. Neplaćanje danka je bio samo povod
a uzrok je bio plan osmanske države da osmanska vojska zauzme Egen i Siget
i time anulira neuspjeh na Malti. U toku zimskih mjeseci Osmanska vojska
vršila je pripreme a glavno zborno mjesto jedinica bio je Istambul. Do
zvaničnog polaska došlo je 1. maja 1566. Kako pišu historičari nikad do
tad Osmanska vojska nije izgledala svečanije i sa većim naoružanjem. Taj
pohod bio je Sulejmanov 13 pohod u toku 46-godišnje vladavine (Beograd,
Rodos, Mohać, Beč, Kisek, Bagdad, Krf, Budim, Gran, Tabis, Nahcivan).
Sve se odvijalo prema unaprijed napravljenim planovima. Ostavljali su
zadivljene podanike. Na putu prema Egeru nalazila se tvrđava Siget koju
je trebalo zaobići. Međutim, sultan je bio protiv toga (neprijatelji iza
leđa). Mnogi zapovjednici su prihvatili obrazloženje više zbog neprotivljenja
gospodaru nego zbog svog mišljenja. Sigetska tvrđava i njen zapovjednik
Nikola Zrinjski nisu mogle, po njihovom mišljenju, odoliti osmanskoj vojsci.
Bili su iznenađeni kada su branioci pokazali izuzetnu odlućnost i sposobnost
za odbranu. Za ovo se znalo i kod sigetskih branilaca ali u trenutcima
kad je bitka bila pri kraju u noći između 6/7. septembra 1566.
umro je u satoru sultan Sulejman Kanuni (Veličanstveni).
(71 godinu, 4 meseca i 10 dana).
Sultan Sulejman uvršten je među najveće vladare Osmansko carstva. Na istoku
su ga zbog donošenja zakona nazvali KANUNI a na zapadu
VELIČANSTVENI. U vrijeme njegove smrti OC se prostiralo
od Dnjesta, Balkana do Anadolije, Bliskog, Srednjeg Istoka pa do Alžira
u Africi. Po mišljenju historičara P=2 500 000 km2 gdje nisu uračunati
Krim, Erdelj, Vlaška i Dubrovačka republika a bilo je oko 8 500 000 km2.
Evropske države ovog vremena Osmansko carstvo nisu doživljavale kao barbarsku
imperiju. Oni u ovo vrijeme Osmanskog carstva doživljavaju kao uređenu,
pravnu državu. Posebno je to prisutno u doba Sulejmana Kanunija koji je
najveću pažnju posvetio evropskoj politici. Osmanska država je tako postala
značajan država u Evropi. U ovome je velika uloga sultanovih saradnika,
vezira (Ibrahim-paša, Mehmed-paša Sokolović).
Za Ibrahim-pašu historičari kažu da je bio glavni "arhitekta"
evropske politike ali uz saglasnist evropskog vladara. Za Sulejmana Kanunija
se znalo da ima osjećaj za odabir ličnosti na važne funkcije. To je imalo
za posljedicu da se od 1520.-1566. donese veliki broj zakona-kanuna koji
su dali odgovore na postojeće probleme. Dolazi do jaće integracije osmanske
vlasti na cijelom prostoru. U donošenju zakona veliku ulogu imao je Ibrahim-paša
ali i dva šejh-ul-islama, Kemal-paša Zade i Ebu Sud. Pored njih dvojice
značaj je imao i Mula Ibrahim koji djeluje u Halepu.
Osmanska imperija nije poznata samo po osvajanju i zakonima nego i po
razvoju naućne djelatnosti. Jedno od važnijih imena bilo je Toskopri Zade
koji je izradio ENCIKLOPEDIJU koje je posvetio pojedinim piscima. Druga
ličnost je Piri Reis koji se profesionalno bavio pomorstvom ali bio je
i veliki
kartograf i geograf. Karte koje je on uradio približne su današnjim na
finansijska pitanja i fiskalno pravo i kazneno pravo koje je određeno
još u doba sultana Mehmeda Fatiha. Ovi zakoni su dopunjeni zakonom mjesnim.
Kad je 1517. osvojen Misir zakoni su ostali nedirnuti, čak je dio prenesen
i u centar Osmanskog carstva.
Usljed novih teritorijalnih osvajanja pored osvojenih formirani su novi
ejaleti. U Evropi se stvara Budimski 1541. i Temišvarski 1553. ejalet.
Ejaleti su osnovani i u istoćnoj Anadoliji, ejalet Sivas, Erzerum i Vari;
a na tlu današnjeg Iraka imamo Begeladski ejalet a na jugu Arabije Jemen.
Na sjeveru Afrike ejalet Alžir, Tripolitanija, Abesinija (obalno područje
Sudana i Eritreje), Misir (Egipat i Sirija).
U ovo vrijeme pored redovnih i vanrednih poreza, Osmansko carstvo prihode
je imalo od Vlaške, Moldavije, Erdelja, Dubrovačke republike, kao i Hapsburške
monarhije (30 000 dukata), Gilan (na obalama Kaspijskog jezera), Sirvan
(Kavkaz), Basra (Persijski zaliv). Raniji bejluci su ušli u sastav Anadolskog
ejaleta. Samo je bejluk Ramazan neki vid samostalnosti imao od XVll st.
Povečala se i administracija i broj činovnika u carstvu (korespondencija
sa susjednim državama). U ovakvoj situaciji kad su obaveze prerasle i
vladar nije mogao staviti svoj potpis uvodi se služba rejs-ul-kita (korespondencija
sa stranim državama). Ova ličnost nije u početku imala veliku ulogu kao
kasnije kad biva zadužen kao ministar vanjskih poslova. Ove ličnosti su
morale biti obrazovane, pravno i običajno, i morali su poznavati brojne
jezike.
Unutrašnje poslove u doba Sulejmana Kanunija vodila je Haseki
Hurem sultanija. Ona je donosila velike unutrašnje odluke vezane
za svo carstvo. Njenim nagovorom sultan je dao ubiti Velikog vezira Ibrahim-pašu
kao i najstarijeg sina Mustafu. Drugi Veliki vezir Husref-paša (ubio se),
Sokolović nije uspio doći na mjesto Velikog vezira jer je Roksalana postavla
zeta Hrustem-pašu Opukovića. U doba Sulejmana Kanunija za snabdijevanje
prijestolnice izgrađen je vodovod. Posebno je u Sulejmanovo vrijeme podignut
veliki broj sakralnih i profanih objekata. Tada je podignuta i džamija
Sulejmanija djelo mimara Sinana.
Sultan Sulejman Kanuni je najduže vladao nejgova imperija je dosegla skoro
vrhunac, puno toga je uradio zahvaljujući svom radu, upornosti i marljivosti.
Mnoge odluke koje mu se pripisuju nije donio on nego njegovi saradnici.
Jedna od najboljih osobina jeste sposobnost izbora saradnika. Zajedno
su napravili puno i u unutrašnjoj i u vanjskoj politici. Bio je poštovan
kako od onih koji su mu bili pokorni tako i od stranih državnika. Sa njegovom
smrću 1566.g. završava se faza uspona Osmanskog carstva. Njegovu smrt
prikrio je Veliki vezir Mehmed-paša
Sokolović. U periodu od tri nedjelje od smrti sultana do dolaska princa
Selima pravi vladar bio je Mehmed-paša SOKOLOVIĆ.
preuzmi
seminarski rad u wordu » » »
